Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), 9 Eylül 1923`te Mustafa Kemal (******) tarafından kurulmuş olan, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk siyasi partisidir. Bugünkü siyasal koşullar altında değerlendirildiğinde siyasi yelpazenin solunda yer alan bir siyasi kurumdur. Parti 1923'te kurulmasının ardından cumhuriyeti ilan etmiş ve inkılapların gerçekleşmesini sağlamıştır.
Başlangıçta adı "Halk Fırkası" olan parti 1924 yılındaki kurultayda adını "Cumhuriyet Halk Fırkası" olarak değiştirdi. 1927 yılında "Cumhuriyetçilik", "Halkçılık" ve "Milliyetçilik" "Laiklik" CHP nin 4 temel ilkesi olarak benimsendi.1931 yılındaki kurultayda daha önceki dört ilkeye "Devletçilik", "Devrimcilik" ilkeleri de eklenerek ilkeler altıya çıkarıldı ve partinin adı "Cumhuriyet Halk Partisi" oldu. Seçim tarihi Alınan Oy Oranı Milletvekili sayısı
1950 3.176.561 39,45 69/487
1954 3.162.196 36,36 31/541
1957 3.753.136 41,09 178/610
1961 3.724.752 36,74 173/450
1965 2.675.785 28,75 134/450
1969 2.487.006 27,37 143/450
1973 3.570.223 33,30 185/450
1977 6.136.171 41,38 213/450
Mustafa Kemal ****** Dönemi 1923-1938
Ana madde: Cumhuriyet Halk Fırkası
İsmet İnönü'nün Başbakanlıktan Ayrılması
Cumhurbaşkanı ve CHP Genel Başkanı ******,Türkiye Cumhuriyeti'nin 10.Yılı kutlamalarında
CHP Kurucusu Mustafa Kemal ******
******
Özellikle 1930'lu yıllardan başlayarak devletin ve partinin lideri olan ****** ile 1923'ten itibaren kısa bir dönem hariç onun başbakanlığını yapan İsmet İnönü arasında derin anlaşmazlıklar yaşanmaya başladı.1930'lu yıllar dünya tarihi açısından son derece önemliydi. Avrupa’da faşizm yayılmakla birlikte Türkiye'nin doğu komşusu SSCB'de de sosyalist idare anlayışı totaliter ve merkeziyetçi bir şekilde yayılmaktaydı. Dünya da ekonomik buhran halklar üzerinde etkisini arttırarak sürdürmekteydi.Türkiye iktisadi buhranı atlatabilmek ve hızla kalkınabilmek maksadıyla devletçilik uygulamasına geçmişti. Ancak devletin ve partinin başı ******, liberal görüşlere sahipti. Bunu ******'ün söylediği:"Bizim güttüğümüz "devletçilik" bireysel çalışma ve etkinliği esas tutmakla beraber, mümkün olduğu kadar az zaman içinde ulusu refaha, ülkeyi bayındırlığa eriştirmek için, ulusun genel ve yüksek yararlarının gerektirdiği işlerde özellikle ekonomik alanlarda, devleti fiilen ilgilendirmektir." sözünden anlayabiliriz. Burada ****** esas olanın bireysel teşebbüs olduğunu açıklamaktadır (Devletçilik maddesinde daha geniş açıklama bulabilirsiniz.). Her ne kadar devletçilik onun siyasi fikirleri arasında gösterilse de o,bunun bir zorunluluk olduğunu esas kalkınmanın serbest ekonomi ile gerçekleşeceğini savunuyordu. Bu sebeple de devletin CHP ile bütünleşmesi ve Türkiye'nin adeta totaliter bir rejime teslim edilmesi onu endişelendiriyordu. CHP içinde totaliter rejim yanlısı olanlar bulunması ve bu kimselerin Avrupa'daki şeflik idarelerine hayran olması endişelerinde ne kadar haklı olduğunu gösteriyordu.******,ekonomide daha ılımlı bir devletçilik uygulaması isterken Başbakan İsmet İnönü,katı devletçilikten yanaydı.1930'ların sonuna doğru devleti birlikte kuran ikilinin arasındaki anlaşmazlıklar dayanılmaz bir hal aldı.Son olarak bir dış politika olayı konusunda Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras'a ,İnönü'nün ayrı ******'ün ayrı talimat vermesi ve ******'ün talimatının uygulanması bardağı taşıran son damla oldu ve İsmet İnönü çekilme kararı aldı,1 Kasım 1937'de istifa etti. Cumhurbaşkanı ****** aynı gün Celal Bayar'ı başbakan atadı. Celal Bayar liberal görüşleriyle bilinen parlak bir iktisatçıydı. ****** 1938 Kasım ayında vefatına değin Celal Bayar ile çalıştı.
****** Döneminde Kurulan CHP Hükümetleri:
I. İnönü Hükümeti (30.10.1923-06.03.1924)
II. İnönü Hükümeti (06.03.1924-22.11.1924)
Okyar Hükümeti (22.11.1924-03.03.1925)
III. İnönü Hükümeti (03.03.1925-01.11.1927)
IV. İnönü Hükümeti (01.11.1927-27.09.1930)
V. İnönü Hükümeti (27.09.1930-04.05.1931)
VI. İnönü Hükümeti (04.05.1931-01.03.1935)
VII. İnönü Hükümeti (01.03.1935-01.11.1937)
I. Bayar Hükümeti (01.11.1937-11.11.1938)
İsmet İnönü Dönemi 1938-1972
İsmet İnönü'nün CHP Genel Başkanı Seçilmesi
Cumhurbaşkanı ve CHP Genel Başkanı Mustafa Kemal ******'ün 10 Kasım 1938 Perşembe günü hayata veda etmesinden sonra TBMM 11 Kasım 1938 günü toplandı ve CHP Malatya milletvekili Mustafa İsmet İnönü toplantıya katılan 348 üyenin oybirliği ile Türkiye Cumhuriyeti'nin II. Cumhurbaşkanı seçildi. Cumhurbaşkanı İnönü hükümeti kurmakla ******'ün son başbakanı Celal Bayar'ı görevlendirdi. II. Bayar Hükümeti 11 Kasım 1938'de kuruldu ve bu hükümet 25 Ocak 1939'a kadar görev başında kalabildi. 26 Aralık 1938 günü ise devletin tek partisi idarecisi ve yönlendiricisi konumunda olan CHP ilk olağanüstü kurultayını yaptı. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü bu kurultayda partinin Değişmez Genel Başkanı seçildi. Vefat eden ****** ise Ebedi Şef ilan edildi. Bu şekilde İnönü, Milli Şef oluyordu.******'ten sonra cumhuriyetin başına seçilen İnönü devletin tek partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi'nin de başına geçmişti. Haziran 1939'da yapılan V.Olağan Kurultay'da ise parti içinde muhalefet vazifesi yapacak olan Müstakil Grup kurulması kararı alındı.
II. Dünya Savaşı Yılları CHP
İsmet İnönü, cumhurbaşkanı ve Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı olduktan sonra 1939 yılında seçimler yenilendi. TBMM yeni dönem çalışmalarına Mart ayında başladı. 1 Eylül 1939'da Almanya Polonya'ya ya saldırdı ve II. Dünya Savaşı başladı. Avrupa’da Hitler Almanyası, Mussolini İtalyası ile birlikte istilaya başlamıştı.Stalin'in başında bulunduğu SSCB'de bu ikiliye destek vermekteydi. Uzak Doğuda da Japonya bu gruba katılmıştı. Savaşın diğer tarafında ise Fransa ve İngiltere bulunuyordu.Hitler'in güçlü ordusu kısa zamanda Avrupa'yı istila etti. Mussolini kendisine Afrika'yı hedef almıştı. ABD olayları uzaktan izliyordu. Ancak Japonlar 7 Aralık 1941'de ABD'nin Pearl Harbour üssüne saldırınca Birleşik Devletler Almanya, İtalya ve Japonya'ya savaş açtı. Bu arada Almanya SSCB'ye saldırdı, dostluk bozuldu ve Stalin'de karşı tarafa geçti. Dünya adeta bir cehenneme dönmüştü. Ancak bu cehennemin ortasında, İnönü'nün deyimiyle Yangınlar içinde inleyen Asya ve Avrupa kıtalarının bitişik noktasında sessizlik yurdu aziz vatanımızdı. Türkiye Milli Şef İnönü yönetiminde savaşın dışında durmayı başardı. Son derece başarılı bir dış politika ile Türkiye bu büyük yangının dışında kaldı. Ancak savaş Türkiye'yi iktisadi yönden sıkıntıya soktu. Birçok temel madde bile karneye bağlandı. Milli Korunma Kanunu ve Varlık Vergisi halkın üzerindeki yükü iyice ağırlaştırdı. Türk Ordusu her türlü tehlikeye karşı ayakta tutuldu. Dönemin en olumlu olayı ise Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel öncülüğünde açılan Köy Enstitüleri idi. Kemalizm İdeali'nin dayanak noktası olan köylü aydınlanması açısından bu kurumlar çok önemli görevler yaptı.
II. Dünya Savaşı Yıllarında Kurulan CHP hükümetleri:
I. Saydam Hükümeti--Refik Saydam (25.01.1939-03.04.1939)
II. Saydam Hükümeti--Refik Saydam (03.04.1939-09.07.1942)
I. Saraçoğlu Hükümeti--Şükrü Saraçoğlu (09.07.1942-09.03.1943)
II. Saraçoğlu Hükümeti--Şükrü Saraçoğlu (09.03.1943-07.08.1946)
II. Dünya Savaşı 1945'te sona erdiğinde demokrasiler kayıtsız şartsız galip gelmişlerdi. Diğer tarafta bir başka galip ise hemen yanı başımızdaki Sovyet Rusya olarak belirmişti. Dünya adeta iki kutba ayrılmıştı ve Türkiye'de bunlardan biri içersinde yer almalıydı.
29/7/2008, 00:39